1. Tình hình nhiễm HIV/AIDS
Tính đến hết 30/11/2013, số trường hợp báo cáo hiện nhiễm HIV là 216.254 trường hợp, số bệnh nhân AIDS là 66.533 và đã có 68.977 trường hợp tử vong do AIDS. Tỷ lệ nhiễm HIV toàn quốc theo số báo cáo là 248 người trên 100.000 dân, tỉnh Điện Biên vẫn là địa phương có tỷ lệ nhiễm HIV trên 100.000 dân cao nhất cả nước (1029), tiếp đến là thành phố Hồ Chí Minh (682), thứ 3 là Thái Nguyên (632). Trong 11 tháng đầu năm2013, cả nước xét nghiệm phát hiện mới 11.567 trường hợp nhiễm HIV, trong đó 5.493bệnh nhân AIDS; báo cáo có 2.097 người tử vong do AIDS. 10 tỉnh có số trường hợp xét nghiệm mới phát hiện dương tính lớn nhất trong 11 tháng đầu năm 2013, bao gồm TP. HồChí Minh 1736 trường hợp, Hà Nội 738 trường hợp, Sơn La 538 trường hợp, Nghệ An411 trường hợp, Điện Biên 406 trường hợp; Đồng Nai 385 trường hợp; Thái Nguyên 353trường hợp; Lai Châu 334 trường hợp, Đồng Tháp 322 trường hợp,Cần Thơ 318 trườnghợp.
So sánh 11 tháng đầu năm 2012 và năm 2013: số trường hợp nhiễm HIV giảm 15%(2062 trường hợp), số bệnh nhân AIDS giảm 16% (1064 trường hợp), tử vong do AIDS giảm 2% (40 trường hợp), 16 tỉnh có số người nhiễm HIV được mới xét nghiệm phát hiện tăng hơn so với cùng kỳ năm 2012 và 47 tỉnh có số người nhiễm HIV được xét nghiệm phát hiện giảm.
Năm 2013, bắt đầu triển khai tổng rà soát số liệu HIV/AIDS và tử vong, tính đếnnay đã có báo cáo rà soát của 5 tỉnh (Quảng Ninh, Yên Bái, Hà Giang, Tuyên Quang,Quảng Trị), qua rà soát có bổ sung thêm 4976 trường hợp HIV chuyển sang AIDS và3508 trường hợp bệnh nhân tử vong do AIDS được phát hiện và cập nhật, 400 trường hợpHIV được xác định là trùng lặp.
Trong những tỉnh có người nhiễm HIV phát hiện tăng cao trên, chủ yếu tập trungcác huyện miền núi và một số thành phố/Tx của các tỉnh: Phú Thọ (Việt Trì tăng 45 ca);Ninh Bình (Tp. Ninh Bình tăng 25 ca); Cà Mau (U Minh tăng 18 ca); Lai Châu (Tân Uyêntăng 39 ca, tx. Lai Châu tăng 11 ca, Nậm Nhùn tăng 8 ca), Khánh Hòa (Nha Trang tăng12 ca), Đồng Tháp (Tx. Hồng Ngự tăng 27 ca), Vĩnh Long (tp Vĩnh Long tăng 20 ca), BắcNinh (tp. Bắc Ninh tăng 11 ca).
Về địa bàn phân bố dịch: tính đến 30/11/2013, toàn quốc đã phát hiện người nhiễmHIV tại 78% xã/phường, gần 98% quận/huyện và 63/63 tỉnh/thành phố
Tính đến hết 30/11/2013, dịch HIV tiếp tục lan rộng về địa bàn. Năm 2013 tăngthêm 3 huyện và 47 số xã/phường mới phát hiện có người nhiễm HIV
- Phân bố người nhiễm HIV theo giới:
Phân bố người HIV phát hiện trong năm 2013ở nam giới chiếm 67,5%, nữ giới chiếm 32,5%, không thay đổi so với cùng kỳ năm trước
- Phân bố người nhiễm HIV theo tuổi:
Phân bố người nhiễm HIV phát hiện trong năm 2013 vẫn chủ yếu tập trung ở nhómtuổi từ 20-39 tuổi với chiếm từ 79% số người nhiễm HIV. Tuy vậy, tỷ trọng người nhiễm HIV trong nhóm 30-39 tuổi đang có xu hướng tăng dần đến hết năm 2012, tỷ lệ người nhiễm HIV ở nhóm tuổi 30 - 39 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhất với 44,6% và trong năm2013 tỷ lệ này là 45,1% trong khi tỷ lệ người nhiễm HIV trong nhóm 20 - 29 tuổi có xuhướng giảm, đến cuối năm 2012 tỷ lệ người nhiễm HIV trong nhóm 20-29 tuổi chiếm 35,1% và trong năm 2013 tỷ lệ là 32,9%. Cùng với đó tỷ lệ người nhiễm HIV trong nhóm40-49 tuổi cũng có xu hướng tăng chậm đến hết năm 2012 tỷ lệ người nhiễm HIV trong nhóm này là 12,2% và trong năm 2013 tỷ lệ là 13,7%.
- Phân bố người nhiễm HIV theo đường lây truyền:
Tỷ lệ người nhiễm HIV được phát hiện lây truyền qua đường tình dục ngày càng gia tăng, lây truyền qua đường máu có xu hướng giảm. Trong số người nhiễm HIV được phát hiện báo cáo trong năm 2013 cho thấy: số người lây truyền qua đường tình dục chiếm tỷ lệ cao nhất 45% tiếp đến số người nhiễm HIV lây truyền qua đường máu chiếm 42,4% giảm khoảng 0,3% so với cùng kỳ năm 2012, tỷ lệ người nhiễm HIV lây truyền từ mẹ sang con chiếm 2,4%, có 10,1% tỷ lệ người nhiễm HIV không rõ đườnglây truyền.
- Phân bố người nhiễm HIV theo các nhóm đối tượng:
Kết quả giám sát phát hiện cho thấy, tỷ lệ người nhiễm HIV là người nghiện chích ma túy vẫn chiếm chủ yếu, đang có xu hướng giảm dần từ 2008 đến 2012, tuy nhiên trong năm 2013, tỷ lệ người nhiễm HIV được phát hiện báo cáo là người nghiện chích ma tuý có tăng nhẹ, chiếm 39,2%. Ngược lại, trong giai đoạn từ 2007 đến 2012, tỷ lệ người nhiễm HIV được phát hiện là đối tượng tình dục khác giới có xu hướng gia tăng, tuy nhiên, trong năm 2013 phân bố người nhiễm HIV được phát hiện và báo cáo là đối tượng tình dụckhác giới giảm còn 18%. Các nhóm còn lại chiếm một tỷ lệ thấp.
2. Phân tích chiều hướng lây truyền HIV trong các nhóm quần thể
a) Nhóm nghiện chích ma túy:
Kết quả sơ bộ giám sát trọng điểm HIV trong năm 2013 cho thấy tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy tiếp tục có xu hướng giảm, năm 2012 tỷ lệ này là 10,3% giảm 1,3% so với năm 2012 (giảm 11,6%). Tất cả các vùng trong cả nước tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy đều giảm, tuy nhiên tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy có sự khác nhau giữa các khu vực, tỷ lệ này ở các tỉnh đồng bằngbắc bộ là 14,9%, khu vực miền núi phía bắc 12,1%, ở các tỉnh miền đông nam bộ là9,6%, các tỉnh bắc trung bộ là 7,9%, khu vực đồng bằng sông cửu long 9,1%, khu vực tâynguyên 5,7%, khu vực duyên hải miền trung 3,8%. Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy tập trung cao ở các tỉnh ở khu vực ở Miền núi phía Bắc và đồng bằng Bắc bộ và Tp. Hồ Chí Minh (Thái Nguyên 32%; Lai Châu 27,7%; Hà Nội 24%; Quảng Ninh22,4%; thành phố Hồ Chí Minh 18,24%; Cao Bằng 17,2%; Lạng Sơn 15,6%; Hải Phòng14,67%; Sơn La 14,3%).
b) Nhóm phụ nữ bán dâm
Theo kết quả sơ bộ giám sát trọng điểm năm 2013, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trongnhóm phụ nữ bán dâm là 2,6% (giảm 0,1% so với năm 2012). Tỷ lệ này có sự khác nhau ở các khu vực, ở các tỉnh đồng bằng Bắc bộ tỷ lệ này chiếm 4,9%, khu vực miền núi phía Bắc là 2,2%, các tỉnh miền Đông Nam bộ là 2,8%, các tỉnh Bắc Trung bộ là 2,2%, khu vực đồng bằng sông Cửu Long là 2,5%, khu vực tây nguyên 0,4%, khu vực duyên hải miềntrung 0,8%. Các tỉnh có tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ bán dâm cao là thành phố HàNội (22%), Sơn La 6%, Vĩnh Long 5,33%, Lạng Sơn 5,29%, Hồ Chí Minh 5,19%.
Phân tích chiều hướng nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ bán dâm qua các năm chothấy, từ năm 1994 đến 2002, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ bán dâm tăng lên nhanhchóng từ 0,6% năm 1994 lên tới 5,9% năm 2012. Trong giai đoạn 2002 đến 2010, tỷ lệ cósự biến động không ổn định, tuy nhiên trong 3 năm trở lại đây, tỷ lệ này có xu hướng
giảm dần.
c) Nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới nam (MSM)
Năm 2011, nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam chính thức được đưa vào là một trong những nhóm giám sát trọng điểm HIV hàng năm và được triển khai tại 9 tỉnh/thànhphố tập trung nhiều MSM đang cư trú trên địa bàn bao gồm: Hà Nội, Hải Dương, ĐàNẵng, Khánh Hòa, TP. Hồ Chí Minh, An Giang, Cần Thơ, Sóc Trăng và Kiên Giang.
Kết quả giám sát trọng điểm năm 2012 cho thấy, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm MSM là 2,3% (thấp hơn so với năm 2011). Tỷ lệ này cao nhất ở TP. Hồ Chí Minh (7,3%),tiếp đến là Hà Nội (6,5%), Sóc Trăng (2%). Tuy nhiên, trong năm 2013, thực hiện giám sát trọng điểm nhóm MSM ở 16 tỉnh, kết quả sơ bộ cho thấy tỷ lệ nhiễm HIV trong nhómMSM là 3,9% (tăng hơn 1,7 lần so với năm 2012). Như vậy khi tăng các tỉnh thực hiện giám sát trọng điểm nhóm MSM, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm này tăng lên.
3. Nhận xét chung về tình hình dịch HIV/AIDS
- Tình hình dịch HIV/AIDS tiếp tục có xu hướng giảm về số lượng mới phát hiện nhiễm HIV/AIDS và tử vong, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy và phụ nữ bán dâm tiếp tục giảm.
- Hình thái lây truyền HIV qua đường tình dục tiếp tục có xu hướng ngày càng chiếm tỷ trọng cao hơn so với qua đường máu. Người nhiễm HIV nhóm tuổi từ 30 - 39 tuổi chiếm tỷ lệ cao nhật, tỷ lệ người nhiễm HIV được phát hiện là nữ tiếp tục gia tăng trong những năm gần đây.
- Trong những tỉnh có người nhiễm HIV phát hiện tăng năm 2013, chủ yếu tậptrung thành phố, thị xã của các tỉnh Phú Thọ (Việt Trì); Ninh Bình (Tp. Ninh Bình);Khánh Hòa (Nha Trang), Đồng Tháp (thị xã Hồng Ngự), Vĩnh Long (tp Vĩnh Long), BắcNinh (tp. Bắc Ninh), các huyện miền núi Lai Châu (Tân Uyên, Nậm Nhùn). Những tỉnh, thành phố này trước đây ít được quan tâm đầu tư của các dự án lớn.
- Tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới có xu hướng tăngnhẹ, tuy nhiên vẫn ở mức thấp.
- Một số kết quả nghiên cứu cho thấy nguy cơ mới về lây truyền HIV trong nhómngười sử dụng ma túy tổng hợp trong thanh niên, nhóm quan hệ tình dục đồng giới nam,phụ nữ bán dâm liên quan đến việc hậu sử dụng ma túy tổng hợp tăng quan hệ tình dụcbầy đàn, quan hệ tình dục không an toàn.
Biên tập: Nguyễn Lê Hoài Anh
(Khoa CTXH – Trường ĐH Sư phạm HN)